Programma SAMEN startte eind 2022 en loopt nog tot eind 2024. Het doel is te ontdekken hoe bewonersinitiatieven duurzaam kunnen samenwerken met fondsen en gemeenten, zodanig dat veelbelovende initiatieven kunnen doorgroeien. In het programma worden zeven bewonersinitiatieven en gemeenten in proeftuinen begeleid. Daarnaast lift een aantal bewonersinitiatieven en gemeenten mee op de opgedane ervaringen in een Kenniskring.

Duurzame financiering

“Bewonersinitiatieven maken op lokaal niveau écht verschil”, zegt Joke Meindersma, programma-adviseur Betrokken Samenleving bij het Oranje Fonds. “Het is dan ook zonde als een initiatief na de start niet weet te verduurzamen of kan opschalen.” Om op lange termijn succesvol te zijn, is duurzame financiering nodig. “Alle initiatieven hebben te maken met een financieringsmix”, weet Safka Overweel, Programmamanager bij Stichting DOEN. “Ze krijgen een beetje geld van fondsen, een beetje van de overheid en soms verdienen ze ook een eigen inkomen door bijvoorbeeld in opdracht van de gemeente het groenonderhoud te doen, door ruimte te verhuren of horeca-activiteiten. Het is niet eenvoudig om die financieringsmix duurzaam gezond te krijgen. Daarom is het belangrijk om samen te bekijken hoe dat eenvoudiger kan.”

Zeker omdat het voor het ene bewonersinitiatief gemakkelijker is om zelf geld te verdienen dan voor het andere, benadrukt Meindersma: “Als je een eigen ontmoetingsruimte hebt, dan kun je daar inkomsten uit halen door de ruimte te verhuren of iets met horeca te doen. Maar als je bijvoorbeeld een empowerment-programma biedt aan vrouwen in kwetsbare posities, zijn je mogelijkheden beperkt. Je kunt die vrouwen niet om een grote bijdrage vragen. Dat maakt je afhankelijker van andere partijen.”

Volgens Petra van Aken, programma-manager Betrokken Buurten van VSBfonds, wordt het bovendien vaak ingewikkelder zodra initiatieven gaat groeien. “Dan komen ze in aanraking met gemeenten, welzijnsinstellingen en woningcorporaties en met alle regels en procedures die daarbij horen. Dat kan een barrière zijn om door te groeien. Vanuit die wetenschap leek het ons goed om in een leertraject samen te verkennen wat fondsen, bewonersinitiatieven en gemeenten van elkaar nodig hebben en van elkaar kunnen leren.”

Gelijkwaardige partners

In Programma SAMEN werken fondsen, bewonersinitiatieven, gemeenten en VNG als gelijkwaardige partners samen. “Het is belangrijk om bewonersinitiatieven de positie te geven die ze verdienen”, aldus Overweel. “Zij moeten niet alleen door ons, maar door alle partners die ze in de praktijk tegen kunnen komen, worden gezien als gelijkwaardig. Niet als een ‘leuk extra projectje’. De maatschappelijke opgaven zijn zo groot en urgent, dat de overheid en de markt het niet alleen aankunnen. We hebben die bewonersinitiatieven simpelweg keihard nodig.”

Waar het in de opstartfase doorgaans fondsen zijn die (financieel) ondersteunen, zijn het gemeenten die die rol in de groeifase kunnen overnemen. Maar vaak weten gemeenten niet precies welke bewonersinitiatieven er in hun gemeente zijn en wat zij doen. Niet voor niets konden voor Programma SAMEN alleen duo’s van bewonersinitiatief en gemeente zich inschrijven. Van Aken: “Een van de leerpunten die ik meeneem uit dit programma, is dat wij als VSBfonds een grotere rol zouden kunnen spelen in het leggen en onderhouden van het contact met gemeenten. Wij kunnen hen laten zien wat de maatschappelijke waarde is van een bewonersinitiatief, zodat zij kunnen nadenken over hoe zij die ondersteuning eventueel kunnen overnemen. Maar alleen al het feit dat wij gemeenten wijzen op wat er binnen hun gemeente gebeurt, heeft toegevoegde waarde. Daarom is het ook zo waardevol dat de VNG in dit programma erbij zit. Zij kunnen gemeenten geleerde lessen aanreiken. Als fondsen werken we wel vaker samen, maar deze ingang bij gemeenten hadden we tot nu toe niet.”

Van elkaar leren

In de proeftuinen zijn inmiddels mooie resultaten behaald. Van de VNG die een bewonersinitiatief helpt met een lobby in de eigen gemeente tot initiatieven die voor het eerst in jaren hun financiering zo goed op orde hebben dat ze zich volledig kunnen richten op hun ‘core business’. Als mooi voorbeeld van succesvolle samenwerking binnen het programma noemt Overweel de Delfshaven Coöperatie. “In 2028 willen zij meedoen aan de WMO-aanbesteding. Zij maken zich de komende jaren klaar om daar een geschikte kandidaat voor te worden en hebben ons om steun gevraagd in de jaren dat ze daar naartoe werken. Het zou heel bijzonder zijn als het een bewonersinitiatief lukt om naast professionele welzijnspartijen de aanbesteding in de wacht te slepen.”

Meindersma: “Ik merk dat het samenwerken als drie fondsen en de VNG, veel oplevert. Zo geven de bewonersinitiatieven aan dat ze zich gesteund voelen omdat wij allemaal uitspreken dat we hen belangrijk vinden en samen willen kijken hoe we kunnen verduurzamen. Dat is heel waardevol. Ook gemeenten ervaren die steun. Vaak voelen ambtenaren die het systeem willen veranderen en echt verschil willen maken, zich er wat alleen voor staan. Met dit programma voelen ook zij zich gesteund. We hebben een veilige omgeving gecreëerd waarin we in alle openheid en vanuit gelijkwaardigheid met elkaar meedenken en samen aan hetzelfde doel werken.” Alle partijen leren daarbij van elkaar. Dat gebeurt tijdens bijeenkomsten die vier keer per jaar plaatsvinden en tijdens tweewekelijke online sessies.

Na het programma

Of en zo ja hoe Programma SAMEN na afloop eind dit jaar een vervolg krijgt, is nog niet bekend. Maar succesvol vinden alle drie de FIN-leden het nu al. “Het mooie aan het programma vind ik dat we het gewoon zijn gaan doen”, zegt Meindersma. “We zijn niet eerst drie jaar gaan praten, maar zijn gewoon van start gegaan. Het is een proces en daar zitten we met zijn allen in. Vanuit gelijkwaardigheid, dat vind ik echt heel tof. Wij zijn daarin als fondsen niet bepalend geweest, dus dat was voor ons ook echt wel een lesje loslaten. Ik kan het iedereen aanraden het zo eens aan te vliegen.”

Wensen zijn er nog genoeg. Zo mag het in de praktijk nog veel gelijkwaardiger en minder hiërarchisch gaan voelen - bewonersinitiatieven ervaren toch vaak nog een drempel om bij een fonds een aanvraag te doen - en zouden de drie fondsen het gemakkelijker willen maken voor bewonersinitiatieven om een aanvraag in te dienen. Meindersma: “We gaan niet toe naar één loket, maar we kunnen wel meer samenwerken. Als bewonersinitiatieven nu aan meerdere fondsen ondersteuning willen vragen, moeten ze dat op meerdere plekken aanvragen. En we vragen allemaal net iets anders. Het zou goed zijn om te bekijken of we onze aanvraag- en verantwoordingsprocedures wat meer op elkaar kunnen afstemmen.” Ook leeft de wens om aan het eind van het traject een soort toolkit op te leveren waar andere fondsen, gemeenten en bewonersinitiatieven gebruik van kunnen maken. Van Aken: “Er is geen blauwdruk voor, want in iedere gemeente gaat het anders, maar ik denk wel dat veel van de lessen die wij nu leren ook zinvol zijn voor andere partijen die zich – net als wij – hebben gerealiseerd dat ze samen verder komen dan alleen.”